(Mặt trận) - Mặt trận Tổ quốc Việt Nam bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ và vị trí của Mặt trận Tổ quốc trong hệ thống chính trị. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện chức năng này theo nguyên tắc chung về quyền con người, quyền công dân được quy định trong Hiến pháp năm 2013 và Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Bài viết làm rõ vai trò đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên; mối quan hệ giữa Nhà nước với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân trong bảo đảm quyền con người, quyền công dân.
Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch – Tổng Thư ký Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Lê Tiến Châu và Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Ngô Sách Thực chủ trì Hội nghị phản biện xã hội Dự thảo Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở
Đảng, Nhà nước ta luôn xác định con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp xây dựng đất nước; thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, quyền công dân là nhân tố quan trọng trong phát triển bền vững, đảm bảo thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Ở Việt Nam, pháp luật không chỉ khẳng định sự tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền công dân mà còn làm hết sức mình để đảm bảo và thực hiện quyền con người, quyền công dân. Vấn đề “dân chủ”, “nhân quyền” bị các thế lực thù địch, phản động lợi dụng để can thiệp vào công việc nội bộ, chống phá cách mạng, chống phá chế độ. Vì vậy, giáo dục cho cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân để nhận thức rõ, đấu tranh với các luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch đang đặt ra những yêu cầu cấp thiết hiện nay.
Việc khẳng định quyền con người, quyền công dân thuộc bản chất của chế độ, là mục tiêu trong các hoạt động của Nhà nước cũng như Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Điều này có ý nghĩa hết sức quan trọng, làm tăng thêm trách nhiệm của các thiết chế chính trị - xã hội ở nước ta trong bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân, hướng tới một xã hội “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Thời gian qua, các cấp Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên đã làm nhiều việc bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Hiến pháp năm 2013 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã khẳng định chức năng, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy định cụ thể về việc tham gia bảo vệ quyền con người của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Vì vậy, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có chức năng, nhiệm vụ và vai trò to lớn trong việc bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong việc bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân
Thứ nhất, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò tham gia, góp ý xây dựng thể chế về bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Vai trò này thể hiện thông qua hai hoạt động chính là: (1) Tổ chức phản biện xã hội, góp ý các dự luật, chính sách về quyền con người, quyền công dân; (2) Giám sát quá trình thực hiện chính sách, pháp luật về quyền con người, quyền công dân.
Thứ hai, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia quản lý xã hội, thực hiện các biện pháp thúc đẩy, tạo điều kiện để mọi tầng lớp đoàn kết cùng nhau thực hiện quyền làm chủ, được thụ hưởng các điều kiện tốt nhất nhằm bảo đảm sự phát triển toàn diện mọi mặt. Có vai trò phối hợp với Quốc hội, Chính phủ, các cơ quan tư pháp, các bộ, ngành, địa phương trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Vai trò này thể hiện thông qua các quy chế phối hợp thực hiện các nhiệm vụ chính trị; chức năng giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng thể chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Bằng việc tổ chức thực hiện các cuộc vận động toàn dân đoàn kết, phong trào thi đua yêu nước tích cực thực hiện xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, xóa đói, giảm nghèo, chính sách dân tộc, tôn giáo, bình đẳng giới, không để ai bị bỏ lại phía sau, thực hiện phương châm lấy sức dân chăm lo cuộc sống cho dân, dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng.
Thứ ba, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò phát hiện và kiến nghị xử lý vi phạm liên quan đến việc thực hiện các quyền cơ bản của con người. Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và pháp luật quy định Mặt trận có quyền đề nghị cơ quan có thẩm quyền đình chỉ hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm quyền con người, quyền công dân. Trong hoạt động của mình, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đưa ra các kiến nghị về biện pháp xử lý vi phạm liên quan đến các quyền cơ bản của con người, quyền công dân.
Thứ tư, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò trong việc thúc đẩy tính công khai, minh bạch để người dân dễ dàng thực hiện các quyền dân chủ trực tiếp. Thực tiễn cho thấy, các quyền tự do, dân chủ của Nhân dân gắn liền với các quyền về dân sự, chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội. Trong hệ thống các quyền đó, quyền chính trị càng được mở rộng thì càng thể hiện tính dân chủ nhân dân của nhà nước pháp quyền. Nguyên tắc công khai, minh bạch, giải trình là nhu cầu của nền dân chủ, vừa là yêu cầu có tính sống còn của nhà nước pháp quyền. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã và đang làm tương đối tốt chức năng này.
Thứ năm, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò là cầu nối cho các thiết chế thúc đẩy và bảo vệ quyền con người. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có ưu thế là cơ quan được tổ chức từ Trung ương đến địa phương, hoạt động một cách thường xuyên với mối quan hệ gắn kết giữa Trung ương, địa phương và với các tổ chức thành viên; thể hiện tính thống nhất, phối hợp giữa các thành viên, vừa đa dạng, cụ thể, lại vừa năng động, dễ thích ứng với sự thay đổi và phát triển của xã hội. Hơn nữa, hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam gắn với cuộc sống hàng ngày của từng người dân nên có điều kiện thúc đẩy tổ chức thực thi quyền con người, quyền công dân một cách toàn diện và hữu hiệu như: quyền con người trong lĩnh vực kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội, dân sự, lao động, hành chính...
Thứ sáu, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có nhiệm vụ nâng cao nhận thức về quyền con người, quyền công dân một cách rộng rãi cho mọi đối tượng. Một trong các nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tuyên truyền, phổ biến, giáo dục chính sách, pháp luật, trong đó có các quy định về quyền con người, quyền công dân. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ quan có lợi thế cho hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về quyền con người, quyền công dân một cách đầy đủ nhất. Thông qua chức năng phổ biến kiến thức về quyền con người, quyền công dân, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thể hiện vai trò của mình trong việc thúc đẩy các cá nhân thụ hưởng các quyền và phát huy việc thực hiện các quyền của mình trong cuộc sống riêng cũng như khả năng tham gia quản lý nhà nước và xã hội.
Thứ bảy, Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì phối hợp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân cả nước để báo cáo tại các kỳ họp Quốc hội. Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh phối hợp với Đoàn đại biểu Quốc hội tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân địa phương gửi đến Ủy ban thường vụ Quốc hội và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Mặt trận ở địa phương phối hợp với Thường trực Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân để thông báo tại kỳ họp Hội đồng nhân dân cùng cấp về những vấn đề của địa phương.
Thông qua nhiệm vụ nắm bắt tâm tư nguyện vọng của Nhân dân, tập hợp, tổng hợp ý kiến kiến nghị của cử tri và Nhân dân để kịp thời phản ánh, kiến nghị đến Đảng, Nhà nước giải quyết, tăng đồng thuận, giảm bức xúc xã hội.
Thứ tám, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có trách nhiệm giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước, tham gia kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần thúc đẩy liêm chính, vì dân phục vụ, tránh nguy cơ vi phạm quyền con người, quyền công dân.
Hiến pháp năm 2013 đã đặt nền móng cho việc xây dựng và hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước. Sau khi Hiến pháp năm 2013 có hiệu lực đến nay, cơ chế nói trên từng bước được xây dựng và hoàn thiện trong đó giám sát, phản biện xã hội được xem là một trong những cơ chế quan trọng để thực hiện kiểm soát quyền lực.
Thực trạng việc bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam theo Hiến pháp năm 2013 và một số vấn đề đặt ra
Thứ nhất, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân thông qua công tác xây dựng chính sách, pháp luật.
Việc tham gia hoạt động xây dựng chính sách, pháp luật của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực chất là Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện quyền giám sát trong việc xây dựng chính sách, pháp luật được thực hiện thông qua trực tiếp tham gia góp ý trong quá trình soạn thảo; thông qua tham gia các ban soạn thảo, tổ biên tập; thông qua hoạt động phản biện xã hội, góp ý xây dựng văn bản quy phạm pháp luật. Với vị trí, vai trò của mình, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia quá trình xây dựng chính sách, pháp luật qua đó phát hiện những điểm chưa phù hợp để kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, điều chỉnh.
Tham gia hoạt động xây dựng chính sách, pháp luật trong những năm gần đây đã trở thành một trong những nhiệm vụ chủ yếu của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên. Sự giám sát trong lĩnh vực này bao hàm từ việc góp ý kiến, tham gia các ban soạn thảo đến việc xem xét kiến nghị sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật cần thiết. Trung bình mỗi năm Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia góp ý kiến khoảng 60 văn bản quy phạm pháp luật (dự án luật, pháp lệnh, nghị định và thông tư).
Để việc tham gia góp ý kiến có chất lượng, hiệu quả thiết thực, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức tiếp nhận ý kiến, kiến nghị, tâm tư, nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân, các chuyên gia, các nhà khoa học trên các lĩnh vực của đời sống xã hội cả trong nước và người Việt Nam ở nước ngoài. Kết hợp giữa góp ý, phản biện xã hội với sự giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các thành viên góp phần làm giảm những sai sót, sơ hở trong quá trình xây dựng và ban hành văn bản pháp luật, văn bản ban hành sẽ sát với thực tiễn xã hội góp phần bảo đảm quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân, tạo sự đồng thuận xã hội và tăng tính khả thi, sớm đi vào đời sống.
Thứ hai, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong tuyên truyền, vận động thực hiện quyền về bầu cử, ứng cử, góp phần thực hiện quyền công dân cơ bản của công dân về chính trị.
Luật Bầu cử có 98 điều thì có 40 điều quy định về vai trò, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia công tác bầu cử . Theo đó, nội dung công tác của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp trong bầu cử bao gồm 6 nhiệm vụ cụ thể: 1) Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp cùng với cơ quan nhà nước thành lập các tổ chức phụ trách bầu cử và cử đại diện Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử cùng cấp; 2) Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì tổ chức hiệp thương, lựa chọn giới thiệu những người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân; 3) Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì phối hợp với chính quyền cùng cấp ở xã, phường, thị trấn tổ chức hội nghị cử tri ở nơi cư trú, để lấy ý kiến nhận xét và sự tín nhiệm của cử tri trước khi tổ chức hội nghị hiệp thương lần thứ ba lựa chọn, lập danh sách chính thức giới thiệu người ứng cử; 4) Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì tổ chức các hội nghị cử tri để ứng cử viên gặp gỡ, tiếp xúc với cử tri, thực hiện quyền vận động bầu cử; 5) Tham gia tuyên truyền, vận động cử tri thực hiện quyền bầu cử, tự mình đi bỏ phiếu trong ngày bầu cử; 6) Thực hiện quyền giám sát việc bầu cử thông qua việc cử đại diện của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia các đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng hoặc tự mình tổ chức các đoàn giám sát thực hiện các công việc bầu cử.
Thứ ba, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân qua giám sát, phản biện xã hội.
Hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được thực hiện theo Quy chế giám sát và phản biện xã hội (Ban hành kèm theo Quyết định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị). Theo đó, “Giám sát” là việc theo dõi, phát hiện, xem xét; đánh giá kiến nghị nhằm tác động đối với cơ quan, tổ chức và cán bộ, đảng viên, đại biểu dân cử, công chức, viên chức nhà nước về việc thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Hoạt động giám sát hiện nay của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam khá toàn diện, liên quan đến quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân thể hiện qua một số lĩnh vực cơ bản: 1) Tập hợp, tổng hợp và giám sát việc thực hiện ý kiến, kiến nghị cử tri và Nhân dân; 2) Giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; 3) Thực hiện công tác tiếp dân, tiếp xúc, đối thoại; giám sát các cơ quan nhà nước tiếp công dân, tiếp xúc, đối thoại, giải quyết khiếu nại, tố cáo của Nhân dân; 4) Giám sát thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở thông qua tổ chức hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng; 5) Giám sát đại biểu dân cử, cán bộ công chức, viên chức nhà nước.
Thứ tư, thúc đẩy và thực hiện dân chủ ở cơ sở - một phương thức bảo đảm thực hiện các quyền con người, quyền công dân của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã và đang thực hiện tốt các nội dung về thực hiện những nội dung công khai để dân biết, dân bàn và tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định theo Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11. Qua việc thực hiện nội dung này, chính quyền cơ sở đã nhận thức được sự cần thiết đối với việc công khai các hoạt động về những vấn đề quan trọng của địa phương; công khai các nguồn quỹ do đóng góp và việc sử dụng nguồn ngân sách của cấp trên tại địa phương. Việc đảm bảo công khai các thủ tục hành chính đã giúp cho các cơ quan hành chính nhà nước thực hiện nghiêm túc các quy định, góp phần đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trên các lĩnh vực, nâng cao chất lượng dịch vụ công, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của Nhân dân. Đồng thời, phối hợp xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước gắn việc thực hiện quy chế dân chủ với các phong trào thi đua yêu nước và chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới; thực hiện công tác hòa giải ở cơ sở.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân thông qua công tác dân tộc, tôn giáo, giảm nghèo, an sinh xã hội. Thông qua Chương trình phối hợp và thống nhất hành động hàng năm, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức thành viên đã cụ thể hóa bằng những phong trào thi đua, các cuộc vận động, thu hút các tầng lớp nhân dân, phát huy mạnh mẽ các nguồn lực xã hội để thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, giảm nghèo, bảo đảm quốc phòng, an ninh của đất nước.
Thứ năm, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân qua giám sát hoạt động tư pháp.
Theo Điều 20 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia tuyển chọn Thẩm phán: “Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cử đại diện tham gia Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia,…”.
Theo Điều 70 Luật Tổ chức Tòa án năm 2014, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia xây dựng đội ngũ Thẩm phán thông qua Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia. Theo đó, khi có đề nghị của Tòa án nhân dân tối cao về việc thành lập, kiện toàn Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cử đại diện tham gia Hội đồng.
Điều 86 Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014 quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia xây dựng đội ngũ Kiểm sát viên thông qua Hội đồng tuyển chọn Kiểm sát viên Viện kiểm sát tối cao.
Theo Điều 20 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cử đại diện tham gia Hội đồng tuyển chọn Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Hội đồng thi tuyển Kiểm sát viên sơ cấp, Kiểm sát viên trung cấp, Kiểm sát viên cao cấp theo quy định của pháp luật.
Theo đó, khi có đề nghị của Viện kiểm sát nhân dân tối cao về việc thành lập, kiện toàn Hội đồng, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cử đại diện tham gia Hội đồng.
Xem xét những trường hợp Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao có thể được miễn nhiệm chức danh Kiểm sát viên quy định tại khoản 2 Điều 88 Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân theo đề nghị của Ủy ban kiểm sát Viện kiểm sát nhân dân tối cao để Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao trình Chủ tịch nước miễn nhiệm.
Xem xét những trường hợp Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao có thể bị cách chức chức danh Kiểm sát viên quy định tại khoản 2 Điều 89 của Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân theo đề nghị của Ủy ban kiểm sát Viện kiểm sát nhân dân tối cao để Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao trình Chủ tịch nước cách chức.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam còn tham gia Hội đồng thi tuyển Kiểm sát viên sơ cấp, Kiểm sát viên trung cấp, Kiểm sát viên cao cấp. Đại diện Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng với các thành viên của Hội đồng tổ chức các kỳ thi tuyển Kiểm sát viên; công bố danh sách những người trúng tuyển; đề nghị Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao bổ nhiệm người đã trúng tuyển làm Kiểm sát viên các cấp.
Ngoài ra, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giới thiệu Hội thẩm nhân dân; tham gia công tác xét đặc xá, tha tù trước thời hạn và phối hợp giám sát hoạt động thi hành án.
Đại diện cơ quan Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia đoàn kiểm sát thi hành án vừa với tư cách thành viên đoàn kiểm sát vừa với tư cách đại diện cho cơ quan Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện chức năng giám sát của Mặt trận đối với hoạt động tư pháp, góp phần vào đảm bảo sự minh bạch, công bằng, đúng pháp luật, kiến nghị với cấp có thẩm quyền có quy định cụ thể và thực hiện việc giam, giữ, thi hành án tiếp cận các chuẩn theo thông lệ quốc tế, thực hiện bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong quá trình thi hành án.
Tuy nhiên, còn một số vấn đề đặt ra đối với việc bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hiện nay. Trong quá trình tham gia hoạch định chiến lược xây dựng hệ thống pháp luật, trong giám sát, phản biện xã hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần thể hiện rõ các tư tưởng, nguyên tắc, giá trị cốt lõi về bảo vệ quyền con người, quyền công dân trên các phương diện, như: (1) Tham gia, phối hợp thúc đẩy các nguyên tắc cơ bản trong xây dựng Nhà nước pháp quyền như: Nguyên tắc thượng tôn pháp luật trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước; Nguyên tắc kiểm soát quyền lực trong tổ chức bộ máy nhà nước; Nguyên tắc tôn trọng và thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế. (2) Quan tâm, phối hợp với các các cơ quan liên quan thúc đẩy thể chế hóa đầy đủ; giám sát quá trình thực thi các nguyên tắc dân chủ tiến bộ trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước hiện đại, trong quản lý xã hội như: Nguyên tắc chủ quyền nhân dân; Nguyên tắc dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp; Nguyên tắc minh bạch khi hạn chế quyền con người, quyền công dân trong những trường hợp nhất định; Các nguyên tắc hoạt động của Tòa án nhân dân. (3) Phối hợp, tham gia thúc đẩy việc thể chế hóa các nguyên tắc của nền kinh tế thị trường và giám sát quá trình thực hiện như: Nguyên tắc phát triển nền kinh tế thị trường; Nguyên tắc bình đẳng trong kinh doanh; Nguyên tắc bảo đảm quyền sở hữu; Nguyên tắc công dân có quyền tự do làm những việc mà pháp luật không cấm.
Trong hoạt động tham gia xây dựng chính sách, pháp luật cũng như trong thực hiện, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể cần có những giải pháp mạnh mẽ, chủ động, hiệu quả hơn để bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Việc hoàn thiện pháp luật phải hướng tới bảo đảm quyền con người, quyền công dân và các điều kiện để mọi người được phát triển toàn diện.
Trong công tác thi hành án dân sự. Hiến pháp năm 2013 xác định rõ: Tòa án là cơ quan xét xử, thực hiện quyền tư pháp (Điều 102); Bản án, quyết định của Toà án có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân tôn trọng; cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành (Điều 106). Điều này đặt ra yêu cầu nghiên cứu xác định rõ và đầy đủ vai trò của Tòa án trong mối quan hệ với các cơ quan khi tham gia quá trình tố tụng nói chung và cơ quan thi hành án nói riêng. Những nội dung thuộc về quyền hạn của quyền tư pháp cần được nghiên cứu, làm rõ để từ đó xác định lại chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ quan nhà nước khác trong việc bảo đảm công lý.
Hiến pháp năm 2013 khẳng định Tòa án xét xử phải bảo đảm nguyên tắc tranh tụng, có nghĩa là phải bảo đảm cho người bào chữa, luật sư thực hiện đầy đủ quyền của mình. Quyền được mời luật sư bào chữa của người dân đã được mở rộng một cách đáng kể. Những người bị tình nghi là tội phạm (người bị bắt, người bị tạm giữ, tạm giam, bị điều tra, bị can, bị cáo) đều có quyền tự bào chữa hoặc mời luật sư bào chữa cho mình. Hiến pháp năm 2013 cũng quy định rõ hơn nguyên tắc suy đoán vô tội; quy định quyền được xét xử công khai, đúng thời hạn luật định... Những quy định này đòi hỏi trong quá trình xây dựng, tổ chức thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Luật sư, Luật Trợ giúp pháp lý; trong quá trình quản lý, phát triển đội ngũ luật sư, trợ giúp pháp lý và các thiết chế bổ trợ tư pháp khác...
Qua công tác theo dõi thi hành pháp luật cũng cho thấy, trình độ pháp luật, ý thức chấp hành pháp luật của người dân ngày càng được nâng cao, người dân ngày càng hiểu rõ các quyền của bản thân cũng như trách nhiệm, nghĩa vụ đối với Nhà nước, xã hội, cộng đồng. Vai trò của pháp luật và ý thức thượng tôn pháp luật ngày càng được đề cao. Tuy nhiên, tình trạng vi phạm pháp luật do không hiểu biết, vi phạm quyền và lợi ích của người khác còn xảy ra nhiều, đòi hỏi công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật phải được chú trọng, tăng cường, với sự vào cuộc của các cấp, các ngành, Mặt trận, đoàn thể.
Một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân
Một là, cần phải có nhận thức đầy đủ về quyền con người, quyền công dân và vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong hoạt động này. Đội ngũ cán bộ, nhất là đội ngũ cán bộ Mặt trận, đoàn thể cần được trang bị những kiến thức về quyền con người, quyền công dân và vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Để làm được điều đó thì cần làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về quyền con người, quyền công dân nhằm thực hiện chủ trương mở rộng dân chủ trong mọi mặt của đời sống xã hội của Đảng. Đây là việc làm tất yếu của Nhà nước nói chung và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nói riêng. Có thể coi đó là một trong những phương thức cơ bản để xây dựng nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân.
Hai là, cho đến nay, vẫn chưa có một cơ quan chuyên trách nào thực hiện chức năng bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Mô hình tiêu biểu mà Việt Nam có thể nghiên cứu, áp dụng là mô hình Ủy ban Nhân quyền. Mô hình này gồm đại diện các tổ chức xã hội khác nhau, vì vậy sẽ rất thuận tiện cho việc nắm bắt kịp thời nhu cầu được bảo vệ và thực thi quyền của các nhóm đối tượng trong xã hội. Xét về tổ chức lẫn cách thức hoạt động, mô hình này khá phù hợp với thực tế Việt Nam hiện nay. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với tư cách là tổ chức liên minh của các tổ chức chính trị, chính trị - xã hội, xã hội - nghề nghiệp, đại diện cho tiếng nói của các tầng lớp nhân dân. Vì vậy, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam sẽ phù hợp là đầu mối, là cơ quan đại diện, bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
Ba là, một trong những giải pháp quan trọng để nâng cao vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân là công tác phối hợp tổ chức thực hiện. Theo đó, trong xây dựng chính sách, pháp luật, nhất là các chính sách, pháp luật liên quan đến quyền con người, quyền công dân, Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần tăng cường phối hợp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội, mở rộng các hình thức tập hợp ý kiến Nhân dân tham gia xây dựng pháp luật. Trong xây dựng các chính sách, pháp luật và giám sát quá trình tổ chức thi hành chính sách, pháp luật về quyền con người, quyền công dân, Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần phối hợp với Chính phủ, phản biện quá trình xây dựng thể chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, đây là những vấn đề liên quan trực tiếp đến quyền con người, quyền công dân. Tham gia quản lý xã hội để bảo đảm mọi tầng lớp nhân dân được thụ hưởng các điều kiện tốt nhất nhằm bảo đảm sự phát triển toàn diện mọi mặt, thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần có quy chế phối hợp trong bảo vệ quyền con người, quyền công dân cụ thể với các cơ quan tư pháp như Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân, Bộ Công an và các bộ, ngành hữu quan và tổ chức giám sát nghiêm túc, sát sao quá trình thực hiện các quyền dân sự và chính trị.
Cùng với các giải pháp trên, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần tiếp tục đổi mới phương thức hoạt động hiệu quả, phù hợp với tình hình mới. Tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; tăng cường vai trò phối hợp giữa Mặt trận và chính quyền các cấp trong việc phát huy quyền làm chủ của Nhân dân trong công tác tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền, trên cơ sở lắng nghe và kịp thời tổng hợp ý kiến, kiến nghị của Nhân dân cả nước đến Đảng, Nhà nước, Quốc hội; phát huy tính chủ động, sáng tạo, sức mạnh vật chất, tinh thần của Nhân dân thông qua công tác vận động Nhân dân tích cực tham gia các phong trào thi đua yêu nước, tạo động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội và củng cố mối quan hệ đoàn kết toàn dân tộc; tăng cường phối hợp với hệ thống chính trị từ Trung ương đến cơ sở, thực hiện tốt chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo, chăm lo đời sống vật chất và tinh thần, phát huy bản sắc văn hóa và truyền thống tốt đẹp của Nhân dân; củng cố, xây dựng tổ chức hệ thống Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ngày càng vững mạnh. Thống nhất hành động trong thực hiện các nhiệm vụ chính trị, cũng như tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân theo quy định của pháp luật.
Chú thích:
1. Các điều: 4, 8, 9, 12, 15, 18, 22 - 25, 36, 38, 39, 41- 46, 48 - 50, 52 - 58, 60, 62, 66, 76, 77, 81, 83 - 85, 90 và 98.
Theo trang Thông tin điện tử Ủy ban TW MTTQ Việt Nam
(Mặt trận) - Mặt trận Tổ quốc Việt Nam bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ và vị trí của Mặt trận Tổ quốc trong hệ thống chính trị. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện chức năng này theo nguyên tắc chung về quyền con người, quyền công dân được quy định trong Hiến pháp năm 2013 và Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Bài viết làm rõ vai trò đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên; mối quan hệ giữa Nhà nước với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân trong bảo đảm quyền con người, quyền công dân.Đảng, Nhà nước ta luôn xác định con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp xây dựng đất nước; thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, quyền công dân là nhân tố quan trọng trong phát triển bền vững, đảm bảo thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Ở Việt Nam, pháp luật không chỉ khẳng định sự tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền công dân mà còn làm hết sức mình để đảm bảo và thực hiện quyền con người, quyền công dân. Vấn đề “dân chủ”, “nhân quyền” bị các thế lực thù địch, phản động lợi dụng để can thiệp vào công việc nội bộ, chống phá cách mạng, chống phá chế độ. Vì vậy, giáo dục cho cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân để nhận thức rõ, đấu tranh với các luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch đang đặt ra những yêu cầu cấp thiết hiện nay.
Việc khẳng định quyền con người, quyền công dân thuộc bản chất của chế độ, là mục tiêu trong các hoạt động của Nhà nước cũng như Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Điều này có ý nghĩa hết sức quan trọng, làm tăng thêm trách nhiệm của các thiết chế chính trị - xã hội ở nước ta trong bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân, hướng tới một xã hội “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Thời gian qua, các cấp Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên đã làm nhiều việc bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Hiến pháp năm 2013 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã khẳng định chức năng, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy định cụ thể về việc tham gia bảo vệ quyền con người của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Vì vậy, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có chức năng, nhiệm vụ và vai trò to lớn trong việc bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong việc bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân
Thứ nhất, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò tham gia, góp ý xây dựng thể chế về bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Vai trò này thể hiện thông qua hai hoạt động chính là: (1) Tổ chức phản biện xã hội, góp ý các dự luật, chính sách về quyền con người, quyền công dân; (2) Giám sát quá trình thực hiện chính sách, pháp luật về quyền con người, quyền công dân.
Thứ hai, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia quản lý xã hội, thực hiện các biện pháp thúc đẩy, tạo điều kiện để mọi tầng lớp đoàn kết cùng nhau thực hiện quyền làm chủ, được thụ hưởng các điều kiện tốt nhất nhằm bảo đảm sự phát triển toàn diện mọi mặt. Có vai trò phối hợp với Quốc hội, Chính phủ, các cơ quan tư pháp, các bộ, ngành, địa phương trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Vai trò này thể hiện thông qua các quy chế phối hợp thực hiện các nhiệm vụ chính trị; chức năng giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng thể chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Bằng việc tổ chức thực hiện các cuộc vận động toàn dân đoàn kết, phong trào thi đua yêu nước tích cực thực hiện xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, xóa đói, giảm nghèo, chính sách dân tộc, tôn giáo, bình đẳng giới, không để ai bị bỏ lại phía sau, thực hiện phương châm lấy sức dân chăm lo cuộc sống cho dân, dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng.
Thứ ba, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò phát hiện và kiến nghị xử lý vi phạm liên quan đến việc thực hiện các quyền cơ bản của con người. Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và pháp luật quy định Mặt trận có quyền đề nghị cơ quan có thẩm quyền đình chỉ hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm quyền con người, quyền công dân. Trong hoạt động của mình, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đưa ra các kiến nghị về biện pháp xử lý vi phạm liên quan đến các quyền cơ bản của con người, quyền công dân.
Thứ tư, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò trong việc thúc đẩy tính công khai, minh bạch để người dân dễ dàng thực hiện các quyền dân chủ trực tiếp. Thực tiễn cho thấy, các quyền tự do, dân chủ của Nhân dân gắn liền với các quyền về dân sự, chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội. Trong hệ thống các quyền đó, quyền chính trị càng được mở rộng thì càng thể hiện tính dân chủ nhân dân của nhà nước pháp quyền. Nguyên tắc công khai, minh bạch, giải trình là nhu cầu của nền dân chủ, vừa là yêu cầu có tính sống còn của nhà nước pháp quyền. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã và đang làm tương đối tốt chức năng này.
Thứ năm, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò là cầu nối cho các thiết chế thúc đẩy và bảo vệ quyền con người. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có ưu thế là cơ quan được tổ chức từ Trung ương đến địa phương, hoạt động một cách thường xuyên với mối quan hệ gắn kết giữa Trung ương, địa phương và với các tổ chức thành viên; thể hiện tính thống nhất, phối hợp giữa các thành viên, vừa đa dạng, cụ thể, lại vừa năng động, dễ thích ứng với sự thay đổi và phát triển của xã hội. Hơn nữa, hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam gắn với cuộc sống hàng ngày của từng người dân nên có điều kiện thúc đẩy tổ chức thực thi quyền con người, quyền công dân một cách toàn diện và hữu hiệu như: quyền con người trong lĩnh vực kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội, dân sự, lao động, hành chính...
Thứ sáu, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có nhiệm vụ nâng cao nhận thức về quyền con người, quyền công dân một cách rộng rãi cho mọi đối tượng. Một trong các nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tuyên truyền, phổ biến, giáo dục chính sách, pháp luật, trong đó có các quy định về quyền con người, quyền công dân. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ quan có lợi thế cho hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về quyền con người, quyền công dân một cách đầy đủ nhất. Thông qua chức năng phổ biến kiến thức về quyền con người, quyền công dân, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thể hiện vai trò của mình trong việc thúc đẩy các cá nhân thụ hưởng các quyền và phát huy việc thực hiện các quyền của mình trong cuộc sống riêng cũng như khả năng tham gia quản lý nhà nước và xã hội.
Thứ bảy, Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì phối hợp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân cả nước để báo cáo tại các kỳ họp Quốc hội. Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh phối hợp với Đoàn đại biểu Quốc hội tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân địa phương gửi đến Ủy ban thường vụ Quốc hội và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Mặt trận ở địa phương phối hợp với Thường trực Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân để thông báo tại kỳ họp Hội đồng nhân dân cùng cấp về những vấn đề của địa phương.
Thông qua nhiệm vụ nắm bắt tâm tư nguyện vọng của Nhân dân, tập hợp, tổng hợp ý kiến kiến nghị của cử tri và Nhân dân để kịp thời phản ánh, kiến nghị đến Đảng, Nhà nước giải quyết, tăng đồng thuận, giảm bức xúc xã hội.
Thứ tám, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có trách nhiệm giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước, tham gia kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần thúc đẩy liêm chính, vì dân phục vụ, tránh nguy cơ vi phạm quyền con người, quyền công dân.
Hiến pháp năm 2013 đã đặt nền móng cho việc xây dựng và hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước. Sau khi Hiến pháp năm 2013 có hiệu lực đến nay, cơ chế nói trên từng bước được xây dựng và hoàn thiện trong đó giám sát, phản biện xã hội được xem là một trong những cơ chế quan trọng để thực hiện kiểm soát quyền lực.
Thực trạng việc bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam theo Hiến pháp năm 2013 và một số vấn đề đặt ra
Thứ nhất, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân thông qua công tác xây dựng chính sách, pháp luật.
Việc tham gia hoạt động xây dựng chính sách, pháp luật của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực chất là Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện quyền giám sát trong việc xây dựng chính sách, pháp luật được thực hiện thông qua trực tiếp tham gia góp ý trong quá trình soạn thảo; thông qua tham gia các ban soạn thảo, tổ biên tập; thông qua hoạt động phản biện xã hội, góp ý xây dựng văn bản quy phạm pháp luật. Với vị trí, vai trò của mình, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia quá trình xây dựng chính sách, pháp luật qua đó phát hiện những điểm chưa phù hợp để kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, điều chỉnh.
Tham gia hoạt động xây dựng chính sách, pháp luật trong những năm gần đây đã trở thành một trong những nhiệm vụ chủ yếu của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên. Sự giám sát trong lĩnh vực này bao hàm từ việc góp ý kiến, tham gia các ban soạn thảo đến việc xem xét kiến nghị sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật cần thiết. Trung bình mỗi năm Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia góp ý kiến khoảng 60 văn bản quy phạm pháp luật (dự án luật, pháp lệnh, nghị định và thông tư).
Để việc tham gia góp ý kiến có chất lượng, hiệu quả thiết thực, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức tiếp nhận ý kiến, kiến nghị, tâm tư, nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân, các chuyên gia, các nhà khoa học trên các lĩnh vực của đời sống xã hội cả trong nước và người Việt Nam ở nước ngoài. Kết hợp giữa góp ý, phản biện xã hội với sự giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các thành viên góp phần làm giảm những sai sót, sơ hở trong quá trình xây dựng và ban hành văn bản pháp luật, văn bản ban hành sẽ sát với thực tiễn xã hội góp phần bảo đảm quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân, tạo sự đồng thuận xã hội và tăng tính khả thi, sớm đi vào đời sống.
Thứ hai, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong tuyên truyền, vận động thực hiện quyền về bầu cử, ứng cử, góp phần thực hiện quyền công dân cơ bản của công dân về chính trị.
Luật Bầu cử có 98 điều thì có 40 điều quy định về vai trò, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia công tác bầu cử . Theo đó, nội dung công tác của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp trong bầu cử bao gồm 6 nhiệm vụ cụ thể: 1) Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp cùng với cơ quan nhà nước thành lập các tổ chức phụ trách bầu cử và cử đại diện Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử cùng cấp; 2) Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì tổ chức hiệp thương, lựa chọn giới thiệu những người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân; 3) Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì phối hợp với chính quyền cùng cấp ở xã, phường, thị trấn tổ chức hội nghị cử tri ở nơi cư trú, để lấy ý kiến nhận xét và sự tín nhiệm của cử tri trước khi tổ chức hội nghị hiệp thương lần thứ ba lựa chọn, lập danh sách chính thức giới thiệu người ứng cử; 4) Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì tổ chức các hội nghị cử tri để ứng cử viên gặp gỡ, tiếp xúc với cử tri, thực hiện quyền vận động bầu cử; 5) Tham gia tuyên truyền, vận động cử tri thực hiện quyền bầu cử, tự mình đi bỏ phiếu trong ngày bầu cử; 6) Thực hiện quyền giám sát việc bầu cử thông qua việc cử đại diện của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia các đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng hoặc tự mình tổ chức các đoàn giám sát thực hiện các công việc bầu cử.
Thứ ba, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân qua giám sát, phản biện xã hội.
Hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được thực hiện theo Quy chế giám sát và phản biện xã hội (Ban hành kèm theo Quyết định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị). Theo đó, “Giám sát” là việc theo dõi, phát hiện, xem xét; đánh giá kiến nghị nhằm tác động đối với cơ quan, tổ chức và cán bộ, đảng viên, đại biểu dân cử, công chức, viên chức nhà nước về việc thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Hoạt động giám sát hiện nay của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam khá toàn diện, liên quan đến quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân thể hiện qua một số lĩnh vực cơ bản: 1) Tập hợp, tổng hợp và giám sát việc thực hiện ý kiến, kiến nghị cử tri và Nhân dân; 2) Giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; 3) Thực hiện công tác tiếp dân, tiếp xúc, đối thoại; giám sát các cơ quan nhà nước tiếp công dân, tiếp xúc, đối thoại, giải quyết khiếu nại, tố cáo của Nhân dân; 4) Giám sát thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở thông qua tổ chức hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng; 5) Giám sát đại biểu dân cử, cán bộ công chức, viên chức nhà nước.
Thứ tư, thúc đẩy và thực hiện dân chủ ở cơ sở - một phương thức bảo đảm thực hiện các quyền con người, quyền công dân của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã và đang thực hiện tốt các nội dung về thực hiện những nội dung công khai để dân biết, dân bàn và tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định theo Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11. Qua việc thực hiện nội dung này, chính quyền cơ sở đã nhận thức được sự cần thiết đối với việc công khai các hoạt động về những vấn đề quan trọng của địa phương; công khai các nguồn quỹ do đóng góp và việc sử dụng nguồn ngân sách của cấp trên tại địa phương. Việc đảm bảo công khai các thủ tục hành chính đã giúp cho các cơ quan hành chính nhà nước thực hiện nghiêm túc các quy định, góp phần đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trên các lĩnh vực, nâng cao chất lượng dịch vụ công, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của Nhân dân. Đồng thời, phối hợp xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước gắn việc thực hiện quy chế dân chủ với các phong trào thi đua yêu nước và chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới; thực hiện công tác hòa giải ở cơ sở.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân thông qua công tác dân tộc, tôn giáo, giảm nghèo, an sinh xã hội. Thông qua Chương trình phối hợp và thống nhất hành động hàng năm, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức thành viên đã cụ thể hóa bằng những phong trào thi đua, các cuộc vận động, thu hút các tầng lớp nhân dân, phát huy mạnh mẽ các nguồn lực xã hội để thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, giảm nghèo, bảo đảm quốc phòng, an ninh của đất nước.
Thứ năm, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân qua giám sát hoạt động tư pháp.
Theo Điều 20 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia tuyển chọn Thẩm phán: “Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cử đại diện tham gia Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia,…”.
Theo Điều 70 Luật Tổ chức Tòa án năm 2014, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia xây dựng đội ngũ Thẩm phán thông qua Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia. Theo đó, khi có đề nghị của Tòa án nhân dân tối cao về việc thành lập, kiện toàn Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cử đại diện tham gia Hội đồng.
Điều 86 Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014 quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia xây dựng đội ngũ Kiểm sát viên thông qua Hội đồng tuyển chọn Kiểm sát viên Viện kiểm sát tối cao.
Theo Điều 20 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cử đại diện tham gia Hội đồng tuyển chọn Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Hội đồng thi tuyển Kiểm sát viên sơ cấp, Kiểm sát viên trung cấp, Kiểm sát viên cao cấp theo quy định của pháp luật.
Theo đó, khi có đề nghị của Viện kiểm sát nhân dân tối cao về việc thành lập, kiện toàn Hội đồng, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cử đại diện tham gia Hội đồng.
Xem xét những trường hợp Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao có thể được miễn nhiệm chức danh Kiểm sát viên quy định tại khoản 2 Điều 88 Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân theo đề nghị của Ủy ban kiểm sát Viện kiểm sát nhân dân tối cao để Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao trình Chủ tịch nước miễn nhiệm.
Xem xét những trường hợp Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao có thể bị cách chức chức danh Kiểm sát viên quy định tại khoản 2 Điều 89 của Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân theo đề nghị của Ủy ban kiểm sát Viện kiểm sát nhân dân tối cao để Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao trình Chủ tịch nước cách chức.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam còn tham gia Hội đồng thi tuyển Kiểm sát viên sơ cấp, Kiểm sát viên trung cấp, Kiểm sát viên cao cấp. Đại diện Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng với các thành viên của Hội đồng tổ chức các kỳ thi tuyển Kiểm sát viên; công bố danh sách những người trúng tuyển; đề nghị Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao bổ nhiệm người đã trúng tuyển làm Kiểm sát viên các cấp.
Ngoài ra, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giới thiệu Hội thẩm nhân dân; tham gia công tác xét đặc xá, tha tù trước thời hạn và phối hợp giám sát hoạt động thi hành án.
Đại diện cơ quan Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia đoàn kiểm sát thi hành án vừa với tư cách thành viên đoàn kiểm sát vừa với tư cách đại diện cho cơ quan Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện chức năng giám sát của Mặt trận đối với hoạt động tư pháp, góp phần vào đảm bảo sự minh bạch, công bằng, đúng pháp luật, kiến nghị với cấp có thẩm quyền có quy định cụ thể và thực hiện việc giam, giữ, thi hành án tiếp cận các chuẩn theo thông lệ quốc tế, thực hiện bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong quá trình thi hành án.
Tuy nhiên, còn một số vấn đề đặt ra đối với việc bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hiện nay. Trong quá trình tham gia hoạch định chiến lược xây dựng hệ thống pháp luật, trong giám sát, phản biện xã hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần thể hiện rõ các tư tưởng, nguyên tắc, giá trị cốt lõi về bảo vệ quyền con người, quyền công dân trên các phương diện, như: (1) Tham gia, phối hợp thúc đẩy các nguyên tắc cơ bản trong xây dựng Nhà nước pháp quyền như: Nguyên tắc thượng tôn pháp luật trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước; Nguyên tắc kiểm soát quyền lực trong tổ chức bộ máy nhà nước; Nguyên tắc tôn trọng và thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế. (2) Quan tâm, phối hợp với các các cơ quan liên quan thúc đẩy thể chế hóa đầy đủ; giám sát quá trình thực thi các nguyên tắc dân chủ tiến bộ trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước hiện đại, trong quản lý xã hội như: Nguyên tắc chủ quyền nhân dân; Nguyên tắc dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp; Nguyên tắc minh bạch khi hạn chế quyền con người, quyền công dân trong những trường hợp nhất định; Các nguyên tắc hoạt động của Tòa án nhân dân. (3) Phối hợp, tham gia thúc đẩy việc thể chế hóa các nguyên tắc của nền kinh tế thị trường và giám sát quá trình thực hiện như: Nguyên tắc phát triển nền kinh tế thị trường; Nguyên tắc bình đẳng trong kinh doanh; Nguyên tắc bảo đảm quyền sở hữu; Nguyên tắc công dân có quyền tự do làm những việc mà pháp luật không cấm.
Trong hoạt động tham gia xây dựng chính sách, pháp luật cũng như trong thực hiện, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể cần có những giải pháp mạnh mẽ, chủ động, hiệu quả hơn để bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Việc hoàn thiện pháp luật phải hướng tới bảo đảm quyền con người, quyền công dân và các điều kiện để mọi người được phát triển toàn diện.
Trong công tác thi hành án dân sự. Hiến pháp năm 2013 xác định rõ: Tòa án là cơ quan xét xử, thực hiện quyền tư pháp (Điều 102); Bản án, quyết định của Toà án có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân tôn trọng; cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành (Điều 106). Điều này đặt ra yêu cầu nghiên cứu xác định rõ và đầy đủ vai trò của Tòa án trong mối quan hệ với các cơ quan khi tham gia quá trình tố tụng nói chung và cơ quan thi hành án nói riêng. Những nội dung thuộc về quyền hạn của quyền tư pháp cần được nghiên cứu, làm rõ để từ đó xác định lại chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ quan nhà nước khác trong việc bảo đảm công lý.
Hiến pháp năm 2013 khẳng định Tòa án xét xử phải bảo đảm nguyên tắc tranh tụng, có nghĩa là phải bảo đảm cho người bào chữa, luật sư thực hiện đầy đủ quyền của mình. Quyền được mời luật sư bào chữa của người dân đã được mở rộng một cách đáng kể. Những người bị tình nghi là tội phạm (người bị bắt, người bị tạm giữ, tạm giam, bị điều tra, bị can, bị cáo) đều có quyền tự bào chữa hoặc mời luật sư bào chữa cho mình. Hiến pháp năm 2013 cũng quy định rõ hơn nguyên tắc suy đoán vô tội; quy định quyền được xét xử công khai, đúng thời hạn luật định... Những quy định này đòi hỏi trong quá trình xây dựng, tổ chức thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Luật sư, Luật Trợ giúp pháp lý; trong quá trình quản lý, phát triển đội ngũ luật sư, trợ giúp pháp lý và các thiết chế bổ trợ tư pháp khác...
Qua công tác theo dõi thi hành pháp luật cũng cho thấy, trình độ pháp luật, ý thức chấp hành pháp luật của người dân ngày càng được nâng cao, người dân ngày càng hiểu rõ các quyền của bản thân cũng như trách nhiệm, nghĩa vụ đối với Nhà nước, xã hội, cộng đồng. Vai trò của pháp luật và ý thức thượng tôn pháp luật ngày càng được đề cao. Tuy nhiên, tình trạng vi phạm pháp luật do không hiểu biết, vi phạm quyền và lợi ích của người khác còn xảy ra nhiều, đòi hỏi công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật phải được chú trọng, tăng cường, với sự vào cuộc của các cấp, các ngành, Mặt trận, đoàn thể.
Một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân
Một là, cần phải có nhận thức đầy đủ về quyền con người, quyền công dân và vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong hoạt động này. Đội ngũ cán bộ, nhất là đội ngũ cán bộ Mặt trận, đoàn thể cần được trang bị những kiến thức về quyền con người, quyền công dân và vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Để làm được điều đó thì cần làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về quyền con người, quyền công dân nhằm thực hiện chủ trương mở rộng dân chủ trong mọi mặt của đời sống xã hội của Đảng. Đây là việc làm tất yếu của Nhà nước nói chung và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nói riêng. Có thể coi đó là một trong những phương thức cơ bản để xây dựng nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân.
Hai là, cho đến nay, vẫn chưa có một cơ quan chuyên trách nào thực hiện chức năng bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Mô hình tiêu biểu mà Việt Nam có thể nghiên cứu, áp dụng là mô hình Ủy ban Nhân quyền. Mô hình này gồm đại diện các tổ chức xã hội khác nhau, vì vậy sẽ rất thuận tiện cho việc nắm bắt kịp thời nhu cầu được bảo vệ và thực thi quyền của các nhóm đối tượng trong xã hội. Xét về tổ chức lẫn cách thức hoạt động, mô hình này khá phù hợp với thực tế Việt Nam hiện nay. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với tư cách là tổ chức liên minh của các tổ chức chính trị, chính trị - xã hội, xã hội - nghề nghiệp, đại diện cho tiếng nói của các tầng lớp nhân dân. Vì vậy, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam sẽ phù hợp là đầu mối, là cơ quan đại diện, bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
Ba là, một trong những giải pháp quan trọng để nâng cao vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong bảo vệ, tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân là công tác phối hợp tổ chức thực hiện. Theo đó, trong xây dựng chính sách, pháp luật, nhất là các chính sách, pháp luật liên quan đến quyền con người, quyền công dân, Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần tăng cường phối hợp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội, mở rộng các hình thức tập hợp ý kiến Nhân dân tham gia xây dựng pháp luật. Trong xây dựng các chính sách, pháp luật và giám sát quá trình tổ chức thi hành chính sách, pháp luật về quyền con người, quyền công dân, Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần phối hợp với Chính phủ, phản biện quá trình xây dựng thể chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, đây là những vấn đề liên quan trực tiếp đến quyền con người, quyền công dân. Tham gia quản lý xã hội để bảo đảm mọi tầng lớp nhân dân được thụ hưởng các điều kiện tốt nhất nhằm bảo đảm sự phát triển toàn diện mọi mặt, thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần có quy chế phối hợp trong bảo vệ quyền con người, quyền công dân cụ thể với các cơ quan tư pháp như Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân, Bộ Công an và các bộ, ngành hữu quan và tổ chức giám sát nghiêm túc, sát sao quá trình thực hiện các quyền dân sự và chính trị.
Cùng với các giải pháp trên, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần tiếp tục đổi mới phương thức hoạt động hiệu quả, phù hợp với tình hình mới. Tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; tăng cường vai trò phối hợp giữa Mặt trận và chính quyền các cấp trong việc phát huy quyền làm chủ của Nhân dân trong công tác tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền, trên cơ sở lắng nghe và kịp thời tổng hợp ý kiến, kiến nghị của Nhân dân cả nước đến Đảng, Nhà nước, Quốc hội; phát huy tính chủ động, sáng tạo, sức mạnh vật chất, tinh thần của Nhân dân thông qua công tác vận động Nhân dân tích cực tham gia các phong trào thi đua yêu nước, tạo động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội và củng cố mối quan hệ đoàn kết toàn dân tộc; tăng cường phối hợp với hệ thống chính trị từ Trung ương đến cơ sở, thực hiện tốt chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo, chăm lo đời sống vật chất và tinh thần, phát huy bản sắc văn hóa và truyền thống tốt đẹp của Nhân dân; củng cố, xây dựng tổ chức hệ thống Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ngày càng vững mạnh. Thống nhất hành động trong thực hiện các nhiệm vụ chính trị, cũng như tham gia bảo vệ quyền con người, quyền công dân theo quy định của pháp luật.
Chú thích:
1. Các điều: 4, 8, 9, 12, 15, 18, 22 - 25, 36, 38, 39, 41- 46, 48 - 50, 52 - 58, 60, 62, 66, 76, 77, 81, 83 - 85, 90 và 98.
Theo trang Thông tin điện tử Ủy ban TW MTTQ Việt Nam